Həmsədrlərin - Rusiya, Fransa və ABŞ-nin fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan torpaqları 30 ilə yaxın işğal altında qalmışdı. Uzun illər heç bir təşəbbüs göstərmədən məsələnin danışıqlar, dinc yolla həllindən bəhs ediblər. Onlar bu ssenari əsasında qurulmuş tamaşanı 30 il oynadılar. Bu məşhur üçlük Azərbaycana təslimçilik müqaviləsi imzalatdırmaq, torpaqlardan imtina etdirmək üçün təzyiqlər göstərirdi. Hətta ABŞ “907 saylı düzəlişi” belə qəbul etmiş, sonrakı dövrdə isə onu saxlamışdı.

Fransa Ermənistanı himayə edərək münaqişəyə vasitəçi olduğunu belə unudurdu.

Rusiya da özünü Qarabağın sahibi kimi apararaq orada yetişdirdiyi kadrlarını Ermənistana prezident seçdirməklə vəziyyəti nəzarət altında saxlayırdı.

Vətən müharibəsi ilə ərazilər Ermənistan və havadarlarının işğalından azad edildi. Həmsədrlər "tamaşa"nı istədikləri finalda başa çatdıra bilmədilər. Azərbaycan müttəfiqləri, dostları və tərəfdarları ilə birlikdə torpaqları üzərində haqlarını bərpa etdi.

Azərbaycanın Ermənistana ikitərəfli, birbaşa, vasitəçisiz görüşlər keçirmək təklifi qəbul olundu. Hətta Prezident İlham Əliyevlə baş nazir Nikol Paşinyanın görüşü Almaniyada reallaşdı. Sonrakı dövrdə xarici işlər nazirlərinin analoji təması olub.

Bu kontaktlar nəticəsində iki ölkə arasında sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası üzrə işçi qrup fəaliyyət göstərməyə başlayıb. Müəyyən işlər artıq görülüb. Sərhədin müəyyənləşməsi istiqamətində fəaliyyətin davam edəcəyinə dair razılıq əldə edilib.

Bütün bunlar vasitəçilərsiz, həmsədrlərsiz və sair üçüncü qüvvə olmadan əldə edilən uğur da sayıla bilər.

Bununla belə, ABŞ, Fransa və Rusiya, təəssüf ki, ənənəvi “vasitəçi” rolunu oynamaq üçün müxtəlif ismarışlar, açıqlamalar verirlər. Erməni lobbisinin muzdlusu sayılan, ABŞ-nin keçmiş Prezidenti Cozef Baydenin dövlət katibi olmuş Antoni Blinken Ermənistanla hərbi əməkdaşlığa dair saxtakarlıq etməklə vasitəçi roluna yaramadıqlarını göstərdi. Halbuki Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanması, sərhədlərin müyyənləşməsinə dair prosesi sürətləndirməyi ən çox "istəyən"lərdən biri Bayden dəstəsi idi. Prezident olaraq nə o, nə də hökuməti prosesin ləngiməsinə mane olan amillərin aradan qalxması istiqamətində bir addım belə atmadı.

Fransanın təşəbbüsü ilə Ermənistanla Azərbaycan arasında şərti sərhəddə Avropa İttifaqının iki il müddətinə müşahidə missiyası yerləşdirildi. Bu yaxınlarda isə onun ərazidə qalması müddəti uzadılıb. Fransa bu addımı və rəsmi İrəvanın saxta, yalan dezinformasiya xarakterli açıqlamalarını dəstəkləməklə Ermənistanla Azərbaycan arasında etimad mühitinin və sülhün yaranmasına problem yaradır.

Rusiya da özünü Bakı ilə İrəvan arasında vasitəçi kimi aparmağa çalışır. Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin, rəsmilərinin ABŞ və Avropa İttifaqında iştirak etdikləri tədbirlərdən sonra Kreml də tərəfləri Moskvaya dəvət edir. Bununla Cənubi Qafqazda, xüsusən Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində özünü hakim rolunu göstərməyə səy edir.

Bu günlərdə Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzin “İzvestiya”ya müsahibəsində bildirib ki, Moskva Qərbin təklif etdiyi tələsik sənədlərin əleyhinədir: “Biz müttəfiqlik münasibətlərimiz olan Ermənistanla Azərbaycan arasında gələcək nəsillər üçün “mina” qoymaq əvəzinə, yol açan və münasibətlərin davamlı uzunmüddətli tənzimlənməsini nəzərdə tutan sülh müqaviləsinin hazırlaması tərəfdarıyıq. Qərbin təkid etdiyi kimi, Ermənistan və Azərbaycanı həqiqətən mümkün qədər tez Qərb platformasında sülh müqaviləsi bağlamağa sövq etmək istəyən istənilən tələsik sənədlərin bağlanmasının əleyhinəyik”.

Onun sözlərinə görə, belə tələsik, düşünülməmiş və sonadək yoxlanılmamış qərarlar uzunmüddətli davamlı sülhə deyil, əksinə, gələcək üçün qarşıdurma toxumları əkə bilər: “Bu da, sözsüz, nə Ermənistan və Azərbaycan, nə Cənubi Qafqaz, nə də Rusiya üçün arzuolunandır”.

Üçlük indi özünü ördək, xərçəng və balıq kimi aparır. Qaluzinin sülhlə bağlı sənədin “imzalanmasına tələsmək olmaz” kimi açıqlaması Leninin bolşevik inqilabını “bu gün başlamaq tez, sabaha isə gecdir” fikrinə oxşayır.

Ancaq bu üçlük sülhlə bağlı məsələnin gecikməsi, yaxud tələskənliyin əsl səbəbini açıqlamır. Ermənistan və onun ənənəvi havadarları lobbinin təsiri ilə bu işi tez-bazar, əlüstü görməyə tələsir. Bu halda Ermənistanın mövcud təcavüzkar, işğalçı mahiyyətli konstitusiyası dəyişdirilmir. Bununla da sonradan Azərbaycana qarşı müharibə etməyə hüquqi baza olduğu kimi qalır.

Bundan başqa, yaranmış fasilədən yararlanaraq Ermənistan müharibəyə hazırlaşır. 44 günlük müharibədən sonra bu ölkənin hərbi xərcləri üç dəfəyə yaxın artaraq, 2021-ci ildə təxminən 600 milyon dollardan 2024-cü ildə 1,6 milyard dollara çatıb. Habelə, rəsmi İrəvanın bu yaxınlarda imzaladığı hərbi müqavilələrə əsasən, Ermənistan əsasən Azərbaycanın ərazilərinə uzaqmənzilli zərbələr endirə biləcək hücum silahları əldə edir.

Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyan fevralın 11-də Hindistana səfəri çərçivəsində bu ölkədən silah, hərbi texnika və uçuş aparatları istiqamətində əməkdaşlığı müzakirə edib.

Başqa bir məsələ, tərəflər sülh sazişinin gecikməsində Ermənistan vətəndaşlığı hüququ pozulmuş, tapdanmış 300 minə yaxın qərbi azərbaycanlının öz yurdlarına qayıtmasını görməzdən gəlirlər.

Nikol Paşinyan və havadarları bu məsələnin reallaşmasından yan qaçmaq üçün onun mahiyyətini saxtalaşdırır, bunu Azərbaycanın Ermənistana “ərazi iddiası” kimi təqdim edirlər.

Yanvarın 25-də Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan Moskvada səfərdə olub. O, Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovla görüşüb. Rusiyalı nazirin dediyinə görə, erməni həmkarı ilə qarşılıqlı maraq doğuran və problem sayılan bütün məsələləri müzakirə ediblər. Həmin görüşdən sonra diplomatların keçirdiyi birgə mətbuat konfransında A.Mirzoyan deyib: “Ermənistan və Rusiya müttəfiqdirlər, ölkələr arasında ciddi ikitərəfli müqavilələr mövcuddur, biz müttəfiqik”.

Qaluzinin bəhs etdiyimiz açıqlaması Ermənistanı müharibəyə hazırlamaq üçün İrəvanla Moskvanın pauzanı uzatmaq taktikasına xidmət etmiş də ola bilər.

Deməli, Rusiya Azərbaycanla Ermənistanı sülh sazişini imzalamağa tələsdirmir, ABŞ və Fransa tərəfləri tələsdirir, İrəvan isə özünü tələsmiş kimi göstərməklə hər iki tərəf üçün oyunbazlıq edir. Nəticədə sülh sazişinin imzalanması gecikir. Bu, Cənubi Qafqazda təhlükəsizliyə, sabitliyə və əmin-amanlığın təhdidinə köməklik göstərir.

Üçlük sülh sazişi ilə bağlı məsələlərin həllində də 30 il öncəki ənənəvi rollarını davam etdirir. Bütün hallarda onların “tələsin”, “tələsməyin” məsləhətləri, təkliflərinin Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinə heç bir aidiyyəti olmadığı da istisna deyil. Çünki əsas söz sahibi Bakı və onunla ikitərəfli, birbaşa danışıqlara razılıq vermiş İrəvandır. Qalanları isə sülhə dair məsələlərdə elə “göyərçin” rolunu oynamağa səy göstərəcək...(Report)